Binnen in Braziliës dodelijkste politie-inval die het drugsimperium van Rio verbrijzelde

Vandaag komt het belangrijkste nieuws uit Rio de Janeiro.

Bij zonsopkomst dook Rio de Janeiro in geweld toen schoten weerklonken door de dichtbebouwde wijken en rookkolommen boven de favelas stegen.

Wat aanvankelijk leek op een uitbraak van bendegeweld, bleek al snel een van de grootste en dodelijkste politieoperaties in de geschiedenis van Brazilië te zijn.

Het treffen brak uit op 29 oktober, toen de politie een enorme inval lanceerde tegen Rio’s machtigste drugsbende, het Rode Commando, in de favela-complexen nabij een verlaten steengroeve. De operatie mobiliseerde ongeveer 2.500 politieagenten en soldaten, met pantservoertuigen en helikopters ingezet om het gebied te beveiligen en als ondersteuning te dienen. De gevechten waren hevig en onmiddellijk, verspreidden zich door smalle steegjes en de nabijgelegen beboste heuvels, en binnen het eerste uur werden minstens 60 doden gemeld, hoewel dat aantal tegen het einde van de dag dramatisch zou toenemen. Straten lagen bezaaid met puin, huizen waren doorzeefd met kogelgaten en bewoners zaten vast binnen terwijl politie en bende elkaar hevig beschoten met automatische wapens.

Volgens officiële verklaringen was de operatie maanden van tevoren gepland, met als doel de sterk verankerde bolwerken van de Red Command-narcobende te ontmantelen die al lang weerstand boden tegen politie-inmenging. Inlichtingen verkregen via surveillance, informanten en onderschepte communicatie gaven aan dat leidinggevenden van de bende actief waren in de regio Penha, coördinerend over smokkelroutes en lokale afpersingsnetwerken. De directe aanleiding was een geweldspiek eerder die week, waaronder aanvallen op politiepatrouilles en meldingen van bendeleden die gedwongen lockdowns in wijken oplegden, waardoor de staat de operatie vervroegd lanceerde.

Hoewel de aanval plotseling leek, maakte deze deel uit van een grotere, vooraf goedgekeurde counternarcotica-strategie, ontworpen om bende-eenheden naar open terrein te dwingen waar elite-eenheden van de politie hen konden neutraliseren. Het politiecommando structureerde de operatie rond omsingeling en beheersing, waarbij meerdere takken van Rio’s veiligheidsdiensten werden gecoördineerd onder één plan. Pantservoertuigen van de militaire politie rukten op door de smalle straten van het Penha-complex, waarbij toegangswegen werden vrijgemaakt en uitgangen geblokkeerd, terwijl Bope, de elite speciale eenheid van de politie, kleine aanvalsteams positioneerde in de omliggende heuvels en beboste ontsnappingsroutes.

De inval werd in de uren voor zonsopkomst gelanceerd om bendeleden te verrassen terwijl de meesten nog in hun huizen waren, een gebruikelijke tactiek om weerstand te beperken en verwarring te zaaien. Zodra beweging begon in de favelas, probeerde de politie verdachten uit het dichtbebouwde terrein te leiden naar vooraf aangewezen hinderlagen op de beboste heuvel bij de steengroeve, waar Bope’s verborgen teams hen met dodelijke precisie konden onderscheppen.

Jarenlang hadden de bendes van Rio burgers gebruikt als menselijke schilden, door huizen en daken te bezetten om politiegeschut af te weren.

Maar eenmaal gedwongen tot open terrein verdween dat voordeel volledig. Omging en blootgesteld, leden de strijders overweldigende verliezen; meer dan 130 werden gedood en tientallen gevangen, terwijl slechts vier politieagenten omkwamen tijdens de confrontaties.

In tegenstelling tot de beruchte Mexicaanse kartels missen de bendes van Rio structuur, training en discipline, afhankelijk in plaats daarvan van intimidatie en het doolhof van de favelas om te overleven. Wanneer ze uit die omgeving worden gedwongen en in het open terrein terechtkomen, stort hun tactische samenhang volledig in, resulterend in een eenzijdige uitkomst zoals hier te zien is, een dodelijk- en gevangenenratio van 50 tegen 1 in het voordeel van Rio’s veiligheidsdiensten.

Tegen het einde van de dag was de commandostructuur van het Rode Commando in de favela-complexen vernietigd. De politie confisqueerde wapenvoorraden, radio’s en aanzienlijke hoeveelheden drugs. Reuters-verslaggevers beschreven hele straten bezaaid met lichamen die uit het bos waren gehaald en noemden het de dodelijkste politieoperatie in de geschiedenis van Brazilië.

De regering prees de missie als een beslissende overwinning tegen georganiseerde misdaad, hoewel mensenrechtenorganisaties onderzoek eisten naar mogelijke illegale executies. Bewoners meldden dat het geweervuur doorging tot in de nacht, maar bij zonsopkomst waren de favelas volledig onder politiecontrole en waren de door de bendes opgelegde lockdowns opgeheven.

Over het geheel genomen liet de politieoperatie in Rio zien hoe de Braziliaanse veiligheidsdiensten geëvolueerd zijn van reactief politiewerk naar strategische, militair-achtige coördinatie. Door het terrein te vormen, de bendes te isoleren en technologie en planning te gebruiken om het tempo van de strijd te beheersen, bereikten de politie een overweldigende tactische dominantie. Het succes van de operatie kwam echter met een zware menselijke tol, met vermoedelijke toenemende burgerdoden en vragen over de proportionaliteit van het gebruikte geweld. Toch markeerde de aanval op Penha, in de ogen van de Braziliaanse autoriteiten, een keerpunt: een demonstratie dat de staat door precisie, coördinatie en aanpassingsvermogen eindelijk de criminele netwerken van Rio op haar eigen voorwaarden kan confronteren.