De VS en Europa zijn verdeeld over de toekomst van Oekraïne

Vandaag bespreken we het Amerikaanse vredesplan voor Oekraïne, dat tot stand is gekomen buiten Europa om, en vergelijken we het met het overeenkomstige Europese voorstel, dat in nauwere samenwerking met Oekraïne is ontwikkeld. We zullen de belangrijkste verschillen doornemen en bekijken hoe de acties van Donald Trump het machtsevenwicht dat na de Tweede Wereldoorlog is ontstaan, kunnen verschuiven door meer gewicht te geven aan de belangen van Rusland dan aan die van Oekraïne.

Nu de oorlog in Oekraïne zijn vierde jaar ingaat, hebben de Verenigde Staten en Europa verschillende vredesplannen voorgesteld die uiteenlopende prioriteiten en strategische visies weerspiegelen. Het Amerikaanse initiatief, geleid door president Donald Trump en zijn gezant Steve Witkoff, heeft grotendeels Europese bondgenoten en Oekraïne omzeild in directe onderhandelingen met Rusland. Daarentegen hebben Europese leiders een tegenvoorstel opgesteld dat de nadruk legt op de Oekraïense soevereiniteit en de collectieve veiligheid van Europa, dat zeer dicht bij Rusland ligt en een lange grens met het land deelt.

Het Amerikaanse vredesplan omvat een onmiddellijk staakt-het-vuren en directe onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne, waarbij Oekraïne afziet van zijn streven naar NAVO-lidmaatschap, maar de optie behoudt om zich bij de Europese Unie aan te sluiten. Volgens dit voorstel zouden de Verenigde Staten geen directe veiligheidsgaranties bieden, maar vertrouwen op een coalitie van bereidwillige staten om deze te handhaven.

Oekraïne zou de controle herwinnen over het smalle stuk land ten noorden van Charkiv dat in Russische handen is, maar dat grotendeels in puin is gelegd door Russische artillerie en luchtmacht. Wat betreft de kerncentrale van Zaporizja zou Rusland de controle overdragen aan de Verenigde Staten, die het functioneren ervan zouden faciliteren en de opgewekte elektriciteit zouden verdelen voor gebruik door zowel Oekraïne als Rusland.

In ruil daarvoor zouden de Verenigde Staten de Russische controle erkennen over de Krim en alleen de momenteel gecontroleerde delen van de oblasten Loehansk, Donetsk, Zaporizja en Cherson, ondanks het feit dat Rusland opnieuw eist dat het Oekraïense leger zich volledig terugtrekt uit deze regio’s. Het plan omvat ook het opheffen van sancties die sinds 2014 aan Rusland zijn opgelegd en het hervatten van de Amerikaans-Russische economische samenwerking op het gebied van energie en industrie.

Het is belangrijk op te merken dat dit plan Oekraïne en Europese bondgenoten buitensloot tijdens het onderhandelingsproces, ondanks het feit dat er zwaar op hen wordt gerekend om de voorwaarden ervan af te dwingen en te garanderen. Samengevat geeft het Amerikaanse voorstel sterk de voorkeur aan Russische belangen en beloont het in feite agressie doordat Oekraïne 99,83% van de bezette gebieden zou moeten opgeven.

Deze aanpak heeft zorgen doen rijzen over de haalbaarheid en eerlijkheid van het voorgestelde akkoord, maar ook over de duurzaamheid ervan op de lange termijn. Zo’n vredesdeal zou de internationale status-quo na de Tweede Wereldoorlog omverwerpen, wat zou leiden tot een realiteit waarin de sterkste landen gemakkelijk grenzen kunnen herschrijven en het lot van kleinere naties uitsluitend op basis van militaire macht kunnen bepalen.

Als reactie presenteerden Oekraïense en Europese functionarissen een tegenvoorstel dat oproept tot een volledig, onvoorwaardelijk staakt-het-vuren, gemonitord door de VS en andere partijen, robuuste veiligheidsgaranties voor Oekraïne (kort van NAVO-lidmaatschap) via onder meer uitgebreide militaire steun, en de terugkeer van alle gedeporteerde Oekraïense kinderen en vastgehouden burgers.

Het voorstel verwerpt beperkingen op de militaire capaciteiten van Oekraïne en staat geen beperkingen toe voor de inzet van bevriende buitenlandse troepen, de volledige wederopbouw van het land, financiële compensatie met behulp van bevroren Russische tegoeden, en de uitvoering van economische samenwerking en een grondstoffenakkoord tussen Oekraïne en de VS. Territoriale onderhandelingen zouden pas beginnen na de uitvoering van het staakt-het-vuren, met de huidige frontlinie als vertrekpunt. Het voorstel stelt dat sancties tegen Rusland geleidelijk kunnen worden versoepeld als er een duurzaam vredesakkoord wordt bereikt, maar opnieuw van kracht worden en worden versterkt als Rusland het akkoord schendt. Daarnaast pleit het plan voor Oekraïense controle over belangrijke infrastructuur zoals de kerncentrale van Zaporizja en onbelemmerde toegang tot essentiële waterwegen zoals de Dnjepr en de handelsroutes over de Zwarte Zee.

De Europese benadering legt de nadruk op een samenwerkingskader waarin Oekraïne als gelijkwaardige partner wordt opgenomen, in lijn met de principes van gedeelde veiligheid en wederzijds respect. Men streeft ernaar Oekraïne sterke veiligheidsgaranties te bieden en benadrukt de noodzaak van een eerlijke en duurzame vrede, waarmee men zich inzet voor het handhaven van internationale normen. Hoewel dit akkoord ook afhankelijk is van Amerikaanse uitvoering, biedt het ook economische prikkels voor de VS om het in stand te houden, bijvoorbeeld via het akkoord over zeldzame aardmetalen.

Al met al benadrukt het verschil tussen de Amerikaanse en Europese vredesplannen een fundamenteel verschil in aanpak. Het Amerikaanse voorstel lijkt pragmatisme en een snelle oplossing te verkiezen, mogelijk ten koste van de Oekraïense soevereiniteit en de langetermijnstabiliteit. Het Europese plan daarentegen streeft naar een evenwichtige oplossing die de territoriale integriteit van Oekraïne waarborgt en aansluit bij bredere veiligheidsbelangen om duurzame vrede te bereiken.