De Russische olie- en gasindustrie begon uiteen te vallen door secundaire sancties

Today, the biggest news comes from the Russian Federation.

Here, Russia’s grootste oliebedrijven hebben opgegeven, waarbij Lukoil heeft aangekondigd al zijn buitenlandse activa te verkopen nadat nieuwe sancties van de Verenigde Staten verdere activiteiten in het buitenland onmogelijk hebben gemaakt. De beslissing, genomen binnen een week na de nieuwe blokkademaatregelen, toont aan dat zelfs Rusland’s grootste particuliere oliemaatschappij zich niet langer kan afschermen van de steeds strakkere financiële beperkingen.

Voor Lukoil betekent dit het einde van drie decennia aan wereldwijde expansie, aangezien het bedrijf zijn service- en distributienetwerken in de Verenigde Staten zal afstoten, evenals zijn raffinagecapaciteiten in Nederland, Roemenië en Bulgarije en zijn olieproductieprojecten in Irak en de Verenigde Arabische Emiraten. De schaal is enorm, aangezien de Neftochim Burgas-raffinaderij in Bulgarije alleen al bijna tien miljoen ton ruwe olie per jaar verwerkt, terwijl de Petrotel-installatie in Roemenië en de Zeeland-raffinaderij in Nederland de totale Europese capaciteit van het bedrijf naar bijna vijftien miljoen ton per jaar brengen. Daarmee beschikte Lukoil over een van de grootste buitenlandse raffinageportefeuilles van alle Russische oliebedrijven in Europa. In de Verenigde Staten bouwde Lukoil een aanzienlijk netwerk van tankstations in New York, New Jersey en Pennsylvania, dat stabiele dollarinkomsten genereerde, zelfs toen sancties andere sectoren troffen.

Samen vormden deze activa een levenslijn in harde valuta die het bedrijf hielp om productie te handhaven en raffinaderijen binnen Rusland te moderniseren.

In eigen land blijft Lukoil een van de pijlers van de Russische olie-industrie. Zijn upstreamvelden in West-Siberië, het Timan-Pechora-bekken en het Kaspische continentaal plat voeden vijf binnenlandse raffinaderijen: Nizjni Novgorod, Volgograd, Perm, Ukhta en kleinere regionale faciliteiten, die samen tientallen miljoenen vaten ruwe olie per jaar verwerken. Deze installaties leveren diesel, vliegtuigbrandstof en smeermiddelen die rechtstreeks de Russische oorlogslogistiek ondersteunen. Het verlies van buitenlandse raffinage- en retailactiviteiten stopt deze productie niet, maar het verwijdert een externe buffer; minder afzetkanalen in het buitenland betekenen minder flexibiliteit om producten te mengen, op te slaan en te verkopen op niet-gesanctioneerde markten, waardoor de financiële druk op de export van het bedrijf toeneemt.

De directe aanleiding voor deze terugtrekking was het nieuwe sanctiepakket van het Amerikaanse ministerie van Financiën dat eind oktober werd uitgevaardigd, waarbij Lukoil en zijn dochterondernemingen volledige blokkadestatus kregen. De maatregel bevroor transacties in dollars en euro’s en gaf een termijn van één maand voor westerse partners om contracten af te bouwen voordat de sancties volledig van kracht werden. In de praktijk is die deadline betekenisloos, aangezien banken, verzekeraars en rederijen onmiddellijk stoppen met samenwerken zodra een bedrijf op de zwarte lijst komt, waardoor het niet langer geld kan verplaatsen, lading kan verzekeren of personeel in het buitenland kan betalen.

Als gevolg hiervan daalde de aandelenkoers binnen vier handelsdagen met meer dan twaalf procent, en potentiële kopers weten maar al te goed dat het bedrijf met korting moet verkopen, waardoor het weinig onderhandelingsruimte heeft. Voor een raffinaderij als Burgas, waar een typische marge van tien dollar per vat op ongeveer zestig miljoen vaten per jaar neerkomt op meer dan een half miljard dollar bruto winst, zijn de verliezen enorm. Rekening houdend met alle buitenlandse activa van Lukoil, van retailnetwerken in Europa en de VS tot raffinage en upstreamprojecten in het Midden-Oosten, heeft het bedrijf binnen enkele dagen toegang verloren tot naar schatting vier tot vijf miljard dollar aan inkomsten.

De nasleep van de verkoop zal door het Russische energiesysteem heen golven, aangezien het verlies van de Balkan en Europese hubs betekent dat miljarden aan exportinkomsten verdwijnen en brandstofexport moet worden omgeleid via langere, riskantere routes via tussenhandelaren en de zwarte-vloot-scheepvaart, waar vracht- en verzekeringskosten met 30 tot 40 procent kunnen stijgen.

Brandstoffen die eerder in Europa werden geraffineerd en verkocht, moeten nu binnenlands worden verwerkt en afgezet, waardoor de toch al zwaar belaste raffinaderijen in Nizjni Novgorod, Volgograd en Perm nog verder onder druk komen te staan. Het verdwijnen van stabiele kasstromen in harde valuta uit buitenlandse retail- en opslagnetwerken creëert een financiële kloof die tot vier miljard dollar per jaar kan bedragen, zelfs terwijl onderhoudskosten voor complexe raffinage-installaties blijven stijgen. Lukoil zal waarschijnlijk delen van zijn kapitaal verschuiven naar nieuwe projecten in de Golf en Azië, maar die zijn pas over jaren winstgevend en brengen hun eigen politieke en logistieke risico’s met zich mee.

Al met al laat de beslissing van Lukoil zien hoe diep de sancties de fundamenten van de particuliere Russische oliesector hebben aangetast. Het bedrijf stort niet in, maar trekt zich terug in een kleiner, minder verbonden geheel dat afhankelijk is van ruilhandel, langere toeleveringsketens en binnenlandse financiering. Wat ooit Rusland’s meest internationaal geïntegreerde energieconcern was, verandert in een regionale speler met beperkte liquiditeit op korte termijn en het verlies van de internationale aanwezigheid die Lukoil veerkracht en bereik gaf. Op lange termijn duidt deze terugtrekking op een krimpende Russische energiesfeer, die minder concurrerend is in het buitenland en meer afhankelijk van staatssteun in eigen land.